Hoe moet je jouw koffiemachine achterlaten voor vakantie?
Het is díe tijd van het jaar!
Straks gaan we met z'n allen weer lekker op vakantie. En je vertrouwde koffievriend staat dan weken stilletjes te wachten tot hij weer aan het werk mag. Maar hoe zet je 'm netjes weg zodat hij na de vakantie nog aan de slag wil en kan?
Stel je voor... je arm zit 3 weken in een mitella en daarna ga je direct een stevig potje tennissen. Dat gaat pijn doen! Datzelfde geldt voor je koffiemachine: gedurende die stilstand drogen vetten en oliën in, de koffie veroudert en restanten in de machine gaan schimmelen. En bij thuiskomst mag hij gelijk aan de slag. Grote kans dat er iets stuk gaat in de machine. En wanneer hij geen dienst weigert: wat drink je eigenlijk?!
In de planning van je vakantie neem je dus ook de voorjaarsschoonmaak van je koffiemachine in de planning op. Uiteraard het voor de hand liggende werk: ontkalken en reinigen. Maar denk dit jaar ook even aan de melkkoeler of -houder, de melkslang en melkschuimer en uiteraard: de koffie in het bonenreservoir.
1. Ontkalken
Een goed ontkalkingsmiddel lost de kalk op waardoor het met water uit de machine gespoeld kan worden. Wanneer je te lang wacht met ontkalken of een slecht (minder effectief) middel gebruikt, zal de kalk niet opgelost worden of in het ergste geval alleen los geweekt worden. Dan ontstaan er kalkschilfers die in de nauwe kanalen en kleppen waar de machine mee werkt blijven hangen. Met een verstopping of storingen tot gevolg. Tijdig ontkalken is dus een must, zeker wanneer de machine voor langere tijd niet gebruikt zal worden.
(Kalk is prachtig, maar niet in je machine)
Het komt los, maar kan het weg?
Losgekomen kalkdeeltjes stromen door de nauwe kanalen naar buiten, het mooiste is dan dat er onderweg geen vernauwingen zijn waardoor de kalk in het toestel blijft hangen. Probeer daarom stoomsproeiers op stoompijpjes en melkschuimers te verwijderen
Op vrijwel iedere machine zijn sproeiers demonteerbaar. Bij de een is dat duidelijker dan bij de ander. En soms zitten ze erg goed vast. Goed en passend gereedschap is bijna een must, anders weet je bijna zeker dat je wat beschadigd.
Links afgebeeld de stoomsproeier op een espressomachine van Quick Mill: een steeksleuteltje 9 mm past perfect.
Als je deze van de stoompijp hebt geschroefd kan je 'm indien nodig voorzichtig doorprikken.
Als je de sproeier los hebt, tik deze dan een aantal keren op bijvoorbeeld je werkblad om opgehoopte deeltje te lozen.
Ook kunststof varianten hebben vaak een profiel om een sleutel op te zetten. Vaak zit er op de meegeleverde maatschep een passende tool om de sproeier los te draaien. Voorzichtigheid is geboden!
(Stoomsproeier op een volautomaat met 6-kantige moer)
Gaatjes open prikken? Liever niet! Want de kans bestaat dat je een gat groter maakt dan wenselijk, waardoor er een onbalans ontstaat. Liever de stoomsproeier laten weken in water en goed schoon borstelen.
Volautomaat
Het ontkalken is bij een volautomaat het makkelijkst via het geïntegreerde ontkalkingsprogramma: via het menu op te starten, ook als de machine er niet om vraagt. Even in het menu de optie ontkalken opzoeken en starten. Voor volautomatische machines zijn er vele merken ontkalkingsmiddel beschikbaar. Een logische keuze is om de ontkalker van het machinemerk te kiezen, maar dit is niet altijd de beste of handigste keuze. Vaak gaat het bij het doseren van de juiste verhoudingen al verkeerd*. De machine lijkt dan in de war, terwijl het logisch is wat er gebeurt. De handleiding erbij pakken is voor veel gebruikers al teveel moeite: daarom maken wij dekant-en-klaar ontkalker. Op aangeven van de machine giet je de hele inhoud van de fles in de lege watertank: klaar is Kees (m/v).
*Doseer je teveel water bij het ontkalkingsmiddel? Dan is de effectiviteit slechts 50%!
Ontkalker in poeder- of tabletvorm is langer houdbaar en vaak makkelijker op te slaan in grotere hoeveelheden. Daar is het oplossen van het ontkalkingsmiddel dan weer een probleem: er blijft altijd residu achter van het poeder dat niet goed oplost. En de tabletvorm heeft een bewezen minder krachtige werking. Tabletten lossen het makkelijkst op in lauw-warm water.
TIP:pas op met gelakte onderdelen tijdens het ontkalken. In diverse ontkalkers zitten vrij agressieve stoffen die de kunststof laklaag of kleur aantasten.
Half automaat
Bij een handmatige machine kan het beste, met de gebruiksaanwijzing van je machine in de hand, het ontkalken gaan uitvoeren. Min of meer komt het er op neer dat je de watertank van de machine vult met een oplossing van een ontkalkingsmiddel en water in de juiste verhouding (kijk op de verpakking). Dit giet je in de watertank. Je laat de machine opwarmen en spoelt het ontkalkingsmiddel door de machine door middel van het activeren van de pomp. Vergeet ook niet om ontkalkingsmiddel door het stoompijpje te laten stromen. Voor het ontkalken van een half automatische machine hebben we een speciale 'Durgol' espresso ontkalker. Daar wordt een gratis maatbeker meegleverd zodat je op de juiste verhouding doseert en makkelijk kunt ontkalken.
Halfautomaten met een boiler ontkalken is een bijzonder werkje. Daar waar je met een doorstroomelement (zoals bij Quick Mill) eigenlijk al snel klaar bent, is het met een boilersysteem hele andere koek. Je weet namelijk nooit zeker dat je een boiler met een grote inhoud helemaal doorgespoeld hebt. Restant ontkalkingsmiddel heeft een zeer nadelige invloed op de smaak. Deze machines staan dan soms ook nog op de waterleiding (hopelijk met een waterfilter tussen waterleiding en machine) en dan wordt het een hele toer. Een ingreep in de werkplaats is dan vaak een betere optie.
(Links: verkalking in de E61-groep en rechts: kalk in een magneetventiel)
Naast kalk in het verwarmingssysteem, zijn er ook andere onderdelen die last hebben van kalk. Daar waar water verhit wordt boven ca, 65 graden, vindt kalkvorming plaats. Koud waterdelen zoals de pomp hebben daar geen last van omdat koud water geen kalkafzetting heeft.
In de werkplaats kunnen ze de hele boiler afvullen met een oplossing ontkalkingsmiddel en water en daarna ook helemaal leeg laten lopen en weer vullen met vers water om na te spoelen. Andere onderdelen worden gedemonteerd en manueel ontdaan van kalk (of vervangen) en voorzien van nieuwe afdichtingen en weer gemonteerd. Een tijdrovend klusje, maar onderdelen zijn zeer betaalbaar.
Speciale ontkalker voor espressomachine?
Absoluut! Een espressomachine heeft een drukpomp en de reactie die het ontkalkingsmiddel heeft op kalk zou ervoor kunnen zorgen dat de druk te hoog oploopt in de machine. Een speciale ontkalker voor espresso apparatuur is dus zeer aan te bevelen. Een snelontkalker of gel die ook geschikt is voor waterkokers en snelfiltermachines isaf te radenomdat het schuimt, net als grootmoeders tip: het aloude azijn als ontkalker. Azijn is erg agressief voor pakkingen en sommige metalen en belangrijker: de geur die azijn afgeeft is bijna niet uit het toestel te krijgen.
Na een goede ontkalking is de machine verschoond van kalkdeeltjes die eventueel tijdens de vakantie zouden opdrogen en na de vakantie losschieten met een verstopping tot gevolg. Bijkomend voordeel om dit vóór je vakantie te doen: mocht de machine verstopt raken na het ontkalken, dan is er misschien nog tijd om het apparaat bij een servicepunt te brengen voor herstel in de vakantie. Dan hoef je de machine te missen.
2. Reinigen
De truc van het reinigen is om etherische oliën en vetten uit de machine te verwijderen. De olie, die van nature in koffie voorkomt, wordt vaak als 'vet' omschreven. Vette koffiebonen...die vaak zeer donker gebrande, glinsterende koffiebonen zijn van een bedenkelijke kwaliteit. Maar goed, deze oliën en vetten moeten uit de machine verwijderd worden om de smaak, aroma's en geur van koffie op niveau te houden.
Volautomaat
Met een volautomaat is het makkelijk: het reinigingsprogramma opstarten en de instructies op de display opvolgen. De reinigingstablet wordt tijdens het programma opgelost en deze oplossing wordt door de machine gespoeld. Deze machines spoelen zichzelf ook na met schoon water.
De volautomaat houdt zelf bij wanneer er gereinigd dient te worden. Dat doet zo'n machine op basisvan het verbruik: op basis van het aantal gezette kopjes koffie of bijvoorbeeld het aantal spoelingen dat het apparaat heeft gedaan tijdens het inschakelen.
Vaker reinigen dan de machine aangeeft kan ook en heeft ook nut: liever koffie zonder achtergebleven oliën en vetten dan mét. Dus wekelijks reinigen met een tablet zou niet misstaan. Je kan dan toe met minder kostbare tabletten van een lager grammage. Net als met tanden poetsen: de hoeveelheid tandpasta bepaalt niet hoe schoon het is: hoe vaak je poetst heeft daar veel meer invloed op.
Onderstaand filmpje van JURA geeft duidelijk weer wat er gebeurt tijdens het reinigen van een volautomatische machine.
Je zal merken dat de volautomatische machine een deel van het reinigingsproces zichtbaar water uit de uitloop spoelt en een deel niet zichtbaar direct in de restwaterbak laat lopen. Ook bij het naspoelen gebeurt dat.Laat je de machine 2 á 3 weken ongereinigd en ongebruikt staan, dan loop je de kans dat koffieresten in de uitloop uitdrogen en gaan bladderen in de uitlooppijpjes. Hierdoor kan de uitloop verstopt raken met alle gevolgen van dien.Voor de JURA volautomaten zijn er vele tabletten verkrijgbaar. Van JURA zelf zijn er fosfaatvrije tabletten met een soort powerball. Die reinigen en 'beschermen' tegelijk doordat ze een filmlaagje achterlaten. Dat ze goed werken is waar, maar kostbaar zijn ze wel. Er zijn vele merken reinigingstabletten die minstens zo effectief zijn en voordeliger. Zeker het proberen waard. Geen enkel merk maakt zijn eigen tabletten, ze gaan allemaal te rade bij een producent die daarin is gespecialiseerd.We bieden een zeer uitgebreid assortiment reinigingsmiddelen. Wat je kiest is niet het belangrijkste: dát je reinigt is veel belangrijker. En wanneer je weinig koffie drinkt, is het zelf starten van het reinigingsprogramma (minimaal 1 x per 2 weken met een lichtere tablet) wenselijk. Drink je veel koffie, dan zou je kunnen wachten tot de machine het zelf aangeeft.
Half automaat
Hier moeten we onderscheid maken tussen halfautomatische machines met en zonder overloop die restwater of overdruk in de lekbak laten lopen (machines met een E61-groep bijvoorbeeld) of machines die een magneetventiel hebben dat water in het waterreservoir laten lopen. Voor de eerste groep kan je bindfilteren, voor de laatste niet. Als je geen E61-groep of afvoer naar de lekbak hebt op je machine, dan zou al het vuil dat je losweek tijdens het blindfilteren teruglopen in het waterreservoir en dat zuigt de pomp dan weer op. Yuk! En belangrijker: grote kans op schade aan de machine.
(De E61-groep gooit overdruk netjes in de lekbak)
Het blindfilteren gebeurt met een filterbakje zonder gaatjes erin. In dat filterbakje doseer je reinigingspoeder of een tablet (plat, ca. 1 gram) en ga je als het ware koffiezetten. Na een seconde of 3 stop je de doorloop waardoor vuil water de lekbak instroomt. Dat herhaal je zo vaak tot het reinigingspoeder of tablet is opgelost en via de overloop alleen nog helder water zichtbaar is. Dan spoel je de filterdrager uit en ga je een aantal keer naspoelen met schoon water.
Moest dat dan?
Stel dat je de machine al een jaar of 2 hebt en niemand heeft je ooit verteld over blindfilteren, wat moet je dan?Bij een handmatige machine is het wat ingrijpender: de machine moet deels uit elkaar om bepaalde onderdelen toegankelijk te maken voor intensieve reiniging. Daarnaast zijn de filterdragers en filterbakjes ook aan intensieve reiniging toe.Om de halfautomaat schoon te maken, moeten we de doucheplaat uit de kop verwijderen. De doucheplaat verdeelt het hete water over de gemalen koffie. Voor gebruikers van Quick Mill hebben we hier al eerder een zeer uitvoerige beschrijving gemaakt. Die lees je hier. Heb je nooit geweten dat er onderhoud nodig was en krijg je het allemaal niet meer netjes schoon? Bestel dan hier de Quick Mill onderhoudsset die je nodig hebt voor nu en in de toekomst.Met andere merken is het verstandig om de handleiding te raadplegen of even op YouTube te zoeken naar een instructie. Vaak zijn kleine handigheden een grote hulp.De doucheplaat, filterbakjes en filterdrager gaan samen in bad met een reinigingsmiddel dat geurloos en smaakloos is. Let er op dat het handvat van de filterdrager niet in dat middel komt, dan wordt het handvat na vele keren broos en lelijk. Dit ontvettende middel is er in vele uitvoeringen: als vloeistof, tablet of poeder. Ik ben voorstander van tabletten of poeders omdat je dan kan zien of het helemaal is opgelost. We hebben een complete set om je half automaat met E61-groep een grote beurt te geven.
3. Waterfilter
Gebruik je een waterfilter in de watertank? Eruit met dat ding! In ieder geval vóórdat je gaat ontkalken, want het ontkalkingsmiddel trekt in het filter en heeft een verwoestend effect op de koffiesmaak. In Nederland zou je in een huishoudelijke, volautomatische machine eigenlijk geen filter moeten gebruiken. Ze neutraliseren het kalkgehalte uiteraard, maar er komt toch nog kalk in de machine die je niet kunt verwijderen omdat het ontkalkingsprogramma dan niet meer toegankelijk is. Pas wanneer de lokale waterhardheid boven de 12 graden Duitse hardheid is, is een filter in je watertank verstandig. En dat scheelt nog eens serieus duiten op jaarbasis.Wanneer er gedurende langere periode geen doorstroming is in het waterfilter, ontstaat er een biologisch proces dat op den duur een heel aquarium aan leven oplevert. Uitermate smerig verhaal en je krijgt er niets van, maar het idee alleen al.
Volautomaat
Wil je toch waterfilters blijven gebruiken? Verwijder het filter dan en zet in het programma van de machine het waterfilter uit. Ontkalk de machine en plaats een nieuw filter na de vakantie terug en activeer/spoel het filter via het programma.
4. Melksysteem reinigen
Het melksysteem is waarschijnlijk het belangrijkste om te reinigen voor het vertrek. Zo krijgen bacteriën niet de kans zich te ontwikkelen in de melkhouder, melkkan, slangen en melkschuimer. Die maken er een feestje van tijdens je afwezigheid en vermenigvuldigen zich in grote mate. Daarnaast ontstaat er melksteen. Ingedroogde en verharde resten van vetten en eiwitten. Deze zorgen ervoor dat je melkslang gelig uitslaat en er onkies uitziet. Nieuwe slang is per meter te koop voor een fractie van een antibioticum.
Met deze melkslang-/stoompijpborstel kan je de melkslang en stijgbuis van je volautomatische machine grondig reinigen. Bij je halfautomatische machine kan je je stoompijp ermee reinigen.
Uiteraard zijn er vele desinfectanten te koop in zowel vloeibare en poedervorm. Sommige desinfecteren slechts, anderen kunnen ook melksteen verwijderen (TCF melksysteem reiniger doet dat het beste). Wanneer je de melkschuimer weinig gebruikt, kan je beter een poedervorm kiezen omdat een vloeibare variant eerder terugloopt in effectiviteit. Als je dan weinig gebruikt, doe je te lang met een middel.
Volautomaat
JURA volautomaten hebben een sterk reinigingsprogramma in de huidige serie volautomaten gebouwd. Je hebt er bijna geen omkijken meer na. Toch is het verstandig wekelijks de melkschuimer nog handmatig schoon te maken met borsteltje en warm water.
Oudere machines die geen reinigingsprogramma hebben kun je ook reinigen, zij het handmatig. Voor het reinigen van de melkschuimer hebben we een apart, uitgebreide beschrijving gemaakt die je hier kunt lezen.
(Verstopte stoomsproeier)
Belangrijk is om de melkschuimer, slangen en melkhouder (of melkkoeler) allemaal te desinfecteren met een speciaal daarvoor gemaakt reinigingsmiddel. De melkhouder kan in de vaatwasser (m.u.v. dubbelwandige thermoshouders) maar de melkslang heeft daar niets te zoeken: het water van de vaatwasser komt niet in de slang en desinfecteert ook niet voldoende. Kruisbesmetting ligt op de loer. Bepaalde onderdelen zoals nippeltjes kunnen in een badje weken en uitborstelen, maar niet de verchroomde onderdelen. Die gaan verkleuren. Misverstand: vele gebruikers laten hun melkschuimer, slangen en nippeltjes weken in warm of heet water in de veronderstelling dat het zo goed komt. Het tegendeel is waar. Het helpt alleen de bacteriën sneller te vermenigvuldigen.
Halfautomaat
Op huishoudelijke toestellen zit vaak een stoompijp. Deze maak je uiteraard na het opschuimen van melk direct schoon met een vochtige doek (die je alleen voor dat doel gebruikt) en je stoomt deze uit (even de stoomkraan openen) om melkresten uit de stoompijp te blazen. Regelmatig de stoomsproeier van de stoompijp afhalen is ook geen overbodige luxe om de gaatjes open te houden. Aangeslagen melkresten in de stoompijp verwijder je met een stoompijpborstel. In de professionele Horeca zal je veel automatische melkschuimers aantreffen op professionele handmatige apparatuur. Maar voor thuisgebruik is dat een uitzondering.
Melkkannen waarin je melk opschuimt heb je in vele vormen en kwaliteiten. Het ene RVS is het andere niet. Wanddikte, inhoud en afwerking verschillen nogal. Ook zijn er kannen die een teflon laag hebben die beschermt tegen aankoeken. Melkkannen kunnen ook best een extra poetsbeurt hebben. Vaak zie je wat oxidatie plaatsvinden in RVS kannen.
Melk is best lekker, maar het komt wel uit een koe. Weten wat en hoe je goed moet reinigen voorkomt een hoop ellende. Vooral besmetting met bacteriën is een lastig iets om te voorkomen. En als je er last van hebt is er maar één oplossing: aan de schoonmaak!
5. Koffiemolen
En dan is er nog de koffiemolen. Die vul je slechts met wat je dagelijks gaat verbruiken om de bonen zo vers als mogelijk te houden. Maar dan heb je het bonenreservoir nog waar etherische oliën en vetten in aanslaan. Die hebben een negatief effect op de geur en smaak maar zelfs op het functioneren van de machine wanneer je dit niet reinigt. Als je erg vette koffie gebruikt, zal er in het reservoir veel blijven plakken. Boontjes komen dan niet meer in de molen terecht waardoor je veel fluctuatie krijgt in de dosering van koffie. En natuurlijk: de maalschijven waar kop-na-kop de gemalen koffie tussen zit. Ook die kunnen we reinigen!
Ingebouwde molens
Bij de volautomaat of halfautomaat met ingebouwde molen kunnen we de molen beperkt reinigen. Meestal zit deze diep in de machine verborgen en kunnen we slecht bij de in- of uitgang. Maar we kunnen wel het een en ander doen om de molen op te frissen.
Als we het bonenreservoir leegmaken met de hand en uitzuigen met een stofzuiger om de laatste restanten te verwijderen, kunnen we het reservoir schoonmaken. Dat doe je met geurloze(!), vochtige doekjes om de aangeslagen oliën te verwijderen. Vergeet ook het aromadeksel niet. Vervolgens gaan we de vultrechter voor gemalen koffie (of reinigingstablet) proberen uit de machine te halen. Dan kan niet bij ieder toestel! Als we zicht hebben op de uitgang van de koffiemolen, kunnen we ook daar met behulp van een mondstuk op de stofzuiger de aanwezige gemalen koffie wegzuigen. De trechter kunnen we ook gelijk schoonmaken. Hiervoor gebruikt je een grove schoonmaakborstel.
Bij een losse molen naast een halfautomaat kan je het bonenreservoir (ook wel stolp genaamd) vaak los halen voor het reinigen. Soms zit er een borgpen of schroef. De uitloop is makkelijker te bereiken en ook daar kunnen we met de stofzuiger of borstel terecht.
Maalschijven reinigen
Onderstaande is bij voorkeur alleen op vrijstaande (niet ingebouwde) molens van toepassing.
Wellicht het belangrijkste om te reinigen van de molen zijn de maalschijven. Deze vermalen de koffiebonen en de kleinste partikels blijven daar achter. Metspeciale cleaner(vaak zijn die gemaakt van maïs en/of rijst) kunnen we daar aangeslagen oliën en koffie verwijderen. De molen hoeft dus niet uit elkaar!
We gebruiken een dosering van 15 gram korrels, dat is voldoende om huishoudelijke molens te reinigen. Die gooi je in het bonenreservoir zoals je dat normaal met koffiebonen vult. Vervolgens zetten we de molen in werking en worden de korrels door het maalsysteem heen gevoerd. De korrels nemen de oliën op en duwen koffieresten weg.
Laat de vermalen korrels heel even tussen de maalschijven zitten om te zorgen dat ze de oliën kunnen opnemen. Maal zo vaak of lang tot de korrels niet meer zichtbaar zijn. Hanteer de stofzuiger nogmaals om het restant uit te zuigen in zowel het bonenreservoir als de uitgang van de molen. Hierna vullen we het bonenreservoir weer met koffiebonen en malen we een aantal keren om de korrels uit de molen te verwijderen. Herkenbaar aan een homogene kleur koffie.
Mocht er toch nog wat van de maïskorrels zijn achtergebleven, geen nood: het is een ongevaarlijk en biologisch product. Nu zit er uiteraard weer koffie in de molen en tussen de maalschijven...Bij terugkomst van bijvoorbeeld vakantie maal je 1 dosering koffie door en die gooi je weg. Dan begin je met heerlijke verse koffie en vers verworven tint aan je heerlijke, eigen, koffie.
Geen tijd?
Ga je op vakantie en heb je geen zin of geen tijd om de machine helemaal schoon te maken? Dan kan je het ook door ons laten doen. Voor een vast bedrag voeren wij bovenstaande werkzaamheden voor een vast bedrag voor je uit, inclusief alle gebruikte reinigingsmiddelen en arbeidsloon. Dat kan via een dagservice uitgevoerd worden waarbij je de machine 's ochtends brengt en 's middags ophaalt. Na je vakantie ophalen kan natuurlijk ook. Vaste prijs van € 75,- incl. BTW voor alle JURA volautomaten en Quick Mill half automaten. Je ontvangt dan je eigen machine in showroom staat terug met bijbehorend rapport van de machine waarop alle gebruiksgegevens staan vermeld. Andere merken op basis van offerte.
(De E61-groep gooit overdruk netjes in de lekbak)
